گورستان ظهیر الدوله تاریخچه بسیار جالبی داره که کمتر کسی ازش با خبره . ظهیر الدوله رو در واقع بیشتر مردم بعنوان محل به خاک سپاری فروغ فرخزاد میشناسن و نه از تاریخ اون خبر دارن و نه اینکه چه کسانی در اونجا دفن شدن . علیخان قاجار دولو ملقب به ظهیرالدوله از خوشنام ترین مردان ایران در تاریخ معاصر بوده و ازش بسیار یاد شده . شهرت این مرد هم به دلیل افکار اصلاح طلبانه و مدرن و هم به دلیل آشنایی با علم و ادب و هنر و هم درویش بودن و پایه گذار انجمنی به نام اخوت بوده . علیخان پسر محمد ناصر خان ظهیرالدوله وزیر تشریفات و سردار نامدار قاجار بود و در سن 13 سالگی بعد از درگذشت پدر شغل و لقب پدرش رو از ناصرالدین شاه عیاش دریافت کرد و بعنوان علیخان ظهیرالدوله وزیر تشریفات دربار شروع به کار کرد و در سن 16 سالگی با فروغ الدوله دختر ناصرالدین شاه ازدواج و داماد شاه شد . طبق اسناد تاریخی ظهیرالدوله در سال 1243 خورشیدی در جمال آباد شمیران متولد شده . اتفاق مهمی که در زندگی ظهیرالدوله رخ میده و باعث شهرت جاودانیش میشه اینه که در سال 1261 خورشیدی با مرحوم حاج میرزا حسن صفی علیشاه از دراویش معروف نعمت الهی آشنا و با این آشنائی به جرگه دراویش می پیونده و به نام صفا علی معروف میشه . بعد از درگذشت صفی علیشاه به جانشینی او گماشته و بعدها هم انجمن اُخُوت رو علنی میکنه و بصورت رسمی به ثبت می رسونه و در این انجمن از اعیان و اشراف تا فقرا و بی چیزان رو گرد هم میاره . ظهیر الدوله از مدافعان و طرفداران جنبش مشروطه در ایران بود و حتا نمایشنامه ای انتقادی از محمد علی شاه قاجار به نویسندگی و کارگردانی خودش رو در زمان مشروطیت اجرا کرد که باعث عصبانیت شدید محمد شاه شد و به همین دلیل در زمان به توپ بستن مجلس , شاه دستور به توپ بستن خانه و محل انجمن اخوت رو هم صادر کرد .. ظهیر الدوله به سال 1303 خورشیدی بر اثر سکته قلبی در جعفر آباد شمیران درگذشت . طبق وصیتی که کرده بود پیکرش رو در نزدیکی باغ و خانقاه خودش در قبرستان عمومی ای که بین تجریش و امام زاده قاسم قرار گرفته بود دفن کردن . در این محل گورستان قدیمی ای قرار داشت که پیشتر خانقاه ظهیرالدوله هم به همین محل منتقل شده بود . اما پس از دفن ظهیرالدوله ، مریدانش ، این گورستان قدیمی و خانقاهش رو آرامگاه ظهیرالدوله نامیدند و دور تا دورش رو حصار کشی کردن . گورستان ظهیرالدوله امروزه در منطقه شمیرانات تهران در شمال شهر و محدوده ای معروف به گلاب دره قرار گرفته که برای رفتن به اون هم از جاده قدیم شمرون و سربالایی دربند و هم از خیابان پهلوی – میدان تجریش میشه به اونجا رفت و گورستان در کوچه ای به نام ظهیرالدوله قرار گرفته .
علت معروفیت و قرار گیری بسیاری از مشاهیر ایران زمین در این گورستان , خوشنامی و نیکوکاری های بسیار زیاد ظهیر الدوله و مورد قبول بودنش بین تمام مردم بوده طوریکه بسیاری از هنرمندان ، سیاستمداران و دانشمندان ایرانی وصیت کردن که در این آرامگاه دفن بشن و به همین جهت متولیان خانقاه و مریدان ظهیرالدوله ، با فروش زمین های گورستان ،درآمدهای هنگفتی به دست آوردن در طول سالها ! از سال ۱۳۴۰ خورشیدی به بعد دفن مردگان در این گورستان ممنوع شد . طبق نوشته ها , آخرین دفن در این گورستان در سال 1359 صورت گرفت که اون هم در گوری از قبل خریداری و رزرو شده بود .. آخرین متولی این گورستان درویش رضا یکی از اعضای انجمن اخوت بود که پس از مرگش , همسر او از سال 1366 خورشیدی تا به امروز عهده دار این کار شده و همچنان در این گورستان به اتفاق نوه ها و خانواده ش از گورستان مراقبت میکنن و در مقابل دریافت مبلغی , اجازه ورود به گورستان رو به شما میدن .
از آرامگاه ظهیر الدوله فقط این رو میدونستم که زنده یاد , فروغ فرخزاد در اونجا دفن شده و آرمیده . زمانی که عکس هایی از گور نبشه فروغ رو در سایت های مختلف میدیدم , زیرش نوشته بود ظهیرالدوله ولی اینکه بدونم کجاست و چطور جاییه , اطلاعی نداشتم . در جریان گشت و گذارهای عکاسی , آدرسش رو پیدا کردم و برای دیدنش رفتم . البته به هیچ وجه انتظار نداشتم با گورهای مشاهیر بزرگ ایران در اونجا روبرو بشم . برای رفتن به ظهیر الدوله دو راه وجود داره . یکی رفتن به میدان تجریش به سمت نیاوران و سپس خیابان دربند به سمت شمال و یکی هم رفتن از خیابان شریعتی به سمت شمال . تابلویی برای اینکه به شما نشون بده ظهیرالدوله کجاست وجود خارجی نداره ضمن اینکه کلن ورود به این گورستان تا حدی ممنوعه ست و اینطور که شنیدم این روزها کمتر کسانی موفق به دیدنش میشن ! باید از مغازه دارها و اهالی محل بپرسین ظهیرالدوله کجاست . زمانی هم که به اونجا میرسین , مخروبه بودن و کوچک بودن در ورودیش , طوری هست که به هیچ وجه تصور نمیشه این در کوچک ورودی یکی از مهمترین و تاریخی ترین گورستان های ایران و شهر تهران باشه .. اگر شانس با شما یاری کنه و در ورودی باز باشه , میتونین برین داخل و با پرداخت مبلغی پول که بین 5 تا ده هزار تومان باشه ( زمانی که من رفتم هزار تومن دادم ) به پسرک و یا پیرزنی که سرایدار این گورستان هستن , اجازه ورود بگیرین . اگر سرایدارها بد خلق باشن کلن در رو براوتون باز نمیکنن ! معمولن در روزهای نوروز خانواده های بازمانده کسانی که در این گورستان آرام گرفتن , برای بازدید نوروزی به اونجا میان و میتونین قاطی اونها داخل بشین .. به هر حال , فضای گورستان تا حدی وهم انگیز و خوفناکه و طبق گفته کسانی که از گورستان پرلاشز در فرانسه دیدن کردن , این گورستان حال و هوای اونجا رو داره .. حتا وقتی که روز روشن هم میرین , شما رو منقلب میکنه . تا جایی که شنیدم گورستان ابن بابویه هم تا اندازه ای به این شکل بود که امروزه ویرانش کردن ! محیط با صفاست و پر از درخت و گل . اگر قصد عکاسی کردن دارین بهتره که فصل زمستان رو انتخاب کنید که برگ ها ریختن ولی اگر براتون تنها دیدن گورستان لذت بخشه , فصل بهار و اول اردیبهشت ماه بسیار زیباست و درختها شکوفته دادن و همه سبز شدن .. هر بخشی از گورستان متعلق به گروه خاصی از انسان ها با عقاید و تفکرات خاص هست . مثلن بخشی از گورستان اختصاص به دراویش نعمت الهی و اعضای انجمن اخوت داره . بخشی متعلق به سیاسیون هست و نظامیان . بخشی تعلق به هنرمندان و مشاهیر و ... گورهای افراد بسیار مهمی در اینجا قرار گرفته که شاید کمتر کسی ازشون اطلاع داشته باشه . مانند :
قمر الملوک وزیری , فروغ فرخزاد , رهی معیری , ایرج میرزا , صبا , محمد تقی بهار , روح الله خالقی , خلعت بری , و بسیاری کسانی که حتا تصورش رو هم نمیکنین که در نزدیکی شما آرمیده باشن !
گور فروغ فرخزاد و محمد تقی بهار و رهی معیری رو به سادگی میشه پیدا کرد .. بجز همه اینها در گوشه و کنار این گورستان قبر هایی به چشم میخورن که نشان از قدمت بسیار بالایی دارن طوریکه حتا نوشته های روی اونها محو شده از شدت قدیمی بودن و صاحبان اونها مشخص نیست . گاهی به گورهایی بر میخورین که فقط به اندازه یک کاشی ازشون باقی مونده .. ایرج میرزا هم در اینجاست و میگن اصالتن قزوینی بوده و سنگ قبرش رو هم به شکل شیب دار ساختن که تداعی کننده سُرسُره و جوک هایی هستن که برای این قوم ساختن :) مطمئنن ورود به این گورستان برای هر کسی که اولین بار وارد میشه به شدت تکان دهنده ست .. شاید رفتن به بهشت زهرا اگر عزیزی رو اونجا نداشته باشین , منقلبتون نکنه ولی ورود به این گورستان با اون حال و هوای درختهای انبوه و فضای نیمه روشن و سایه سار و وهم انگیزش , بغضی کهنه رو ایجاد میکنه بخصوص دیدن سنگ گورهای بسیار قدیمی و جالب ! گورستان زیاد بزرگ نیست و در کمتر از یکساعت میشه کل اونو دید . شاید خنده دار باشه اما وقتی واردش میشین دلتون میخواد با ولع زیادی روی تمام سنگ قبرها رو بخونین و ببینین چه افرادی در این گورستان دفن شدن . گاهی اسم افراد بسیار مهم , باعث تعجب شما میشه که اوه .. چنین شخصی اینجاست و ما خبر نداشتیم ؟؟؟؟ گور فروغ فرخزاد یکی از پر بیننده ترین هاست بطوریکه اگر هر زمانی به این گورستان برین امکان نداره دسته گل یا شاخه گل و شمعی روی سنگش نباشه ..
متاسفانه بخشی از گورستان در ملک خصوصی قرار گرفته و با دیوار از گورستان اصلی جدا شده و چند آرامگاه بخصوص آرامگاه خود ظهیرالدوله در اونجا قرار گرفته . برای رفتن به اون قسمت باید زنگ خانه پشتی رو بزنین و وارد بشین که اونها هم در رو به روی کسی باز نمیکنن بجز بازماندگان اون گورها که گویا از قبل باید هماهنگ بشه . تنها از بیرون کوچه میشه اونجا رو دید و یا اگر خیلی دل و جرات دارین مسیر طولانی ای رو باید روی دیوار طی کنین و به اون قسمت برین و بپرین توی حیاط مردم که نمیدونم چه عاقبتی براتون به همراه خواهد داشت . به هر حال خوشبختانه این گورستان همچنان باقی هست و تخریب نشده و امیدوارم هرگز هم نشه .. حتمن برای دیدنش برین چون ارزشش رو داره .
هیچ نظری موجود نیست:
ارسال یک نظر